اُرُسیاز عناصرمعماری ایرانی و پنجره مُشـَبَّکی است که به جای گشتن بر روی
پاشنهگرد، بالا میرود و در محفظهای که روی آن قرار گرفته جای میگیرد و در اشکوب
کوشک هاوپیشانو
رواقساختمانهای
سرد سیر بسیار دیده میشود. نقش شبکه ارسی مانند پنجرهها و روزنهای چوبی است و نمونههای
زیبای آن در خانههای کهن اصفهان و کاشان و یزد (و انواع جدیدترش در تهران) بسیار است.
درباره ریشه این واژه اختلاف نظر وجود دارد. به نوشته پیرنیا اور به معنای بالاست و اُرسی یعنی پنجرههایی با لنگههای بازشو بالارونده. بنا به
گفته فره وشی این کلمه از ارو یا (arus) پهلوی گرفته شده و به معنای سفید و
روشنایی است.
ارسی ها معمولاً یکی از اضلاع چهارگانه اتاق را تشکیل میداد و از کف
اتاق تا سقف ادامه پیدا میکرد. سطح پنجرههای ارسی غالباً از شبکههای چوبی با
نقش های هندسی بسیار ظریف و زیبا به صورت گره سازی یا قواره بندی و با استفاده از
قطعههای شیشه رنگی یا ساده ساخته میشد. پنجرههای اُرسی عموماً به گونهای ساخته میشد که تمام سطح
بیرونی یک اتاق را در بر میگرفت.
سطح مشبک پنجرههای اُرسی
چندین کارکرد داشت: نخست نور فضای درون را تأمین میکرد و سپس دید و منظر بیرون را
در اختیار افراد درون فضا قرار میداد و از شدت نور آفتاب و گرمای آن میکاست. از
اُرسی در فضاهای درونی نیز استفاده میشد، در جاهایی مثل بالاخانهها و اتاقهای
گوشوارِ واقع در یک یا دو سوی تالارهای بزرگ و مرتفع؛ زیرا در اوقاتی که مجالسی
مردانه در تالارها یا اتاقهای بزرگ هفت دری یا پنج دری برگزار میشد، زنان در
اتاقهای گوشوار یا بالاخانه که در بالا و دو سوی تالار قرار داشت و از یک سمت به
آن دید داشتند، مینشستند و به این ترتیب بر فضای تالار اشراف داشتند. سطح پنجرههای
اُرسی را گاه با نقوش گوناگون گرهسازی و شیشههای رنگین و ساده میآراستند و
ترکیبهای بدیع پدید میآوردند. ارسی برخلاف تصور بعضیها به تقلید از معماری روسی
در ایران پدید نیامده و نمونههای جالبی از ارسی در بناها و نقاشیها، پیش از آنکه
معماری چشمگیری در روسیه پاگرفته باشد، مشاهده شده است.